Tien jonge vrouwen van onder de 25 worden gevangengehouden in een met dodelijke elektrische hekken omheind kamp in een Australische woestijn. Hoe ze daar gekomen zijn weten ze niet, net zomin als de reden voor hun gevangenschap. Hun eigen kleren hebben ze moeten omruilen voor een stel 'prairiepoppenkleren', zoals een van hen het zegt: antiek ondergoed, wollen kniekousen, een bloes van ruw katoen, een lange groene canvas jurk en bruine laarzen van stug leer. Op hun kaalgeschoren hoofd dragen ze een pet. Overdag zeulen ze met zware betonplaten. 's Nachts slapen ze in hondenhokken.

De vrouwen worden bewaakt door twee verlopen, sadistische mannen, Teddy en Boncer, en een collaborerende verpleegster die twijfelt tussen hysterie en depressie en daarom haar eigen pillenkast maar leegvreet. Ook zij lossen niets over het opzet van het kamp. Ze wachten op de komst van Harding, zeggen ze, maar wie die Harding dan wel wezen mag, wordt niet vermeld.

Dit is het uitgangspunt van Charlotte Woods in Australië veelvuldig bekroonde roman Ontregeld, een boek dat zijn titel meer dan waarmaakt, want dit is zo ongeveer de meest ontregelende leeservaring die we ooit hadden. Vooreerst komt dat door het schaamteloze en gratuite geweld dat de meisjes ondervinden. Boncer breekt met zijn knuppel het kaakbeen van Barbs omdat ze te veel noten op haar zang heeft, en even later gooit hij Hetty tegen het elektrisch hek, gewoon om te illustreren wat dat met een mens doet. Ze houdt er een hevig verbrande arm aan over. Geen van beiden moet op verzorging rekenen.

Meer zelfs, beschrijft Wood in een van haar grandioze scènes, de steeds zwakker wordende Hetty deed een ander meisje aan de kippen van haar oma denken: 'Die hielden een zwak dier aandachtig met hun kraaloogjes in de gaten, omcirkelden en taxeerden het. Keken om zich heen wie al een aanval overwoog, wie als eerste, schielijk, aftastend zou beginnen met pikken.'

Maar ook de onwetendheid waarmee je als lezer zit, ontregelt je. Net als de meisjes zelf weet je immers niets en kom je de toedracht van hun verblijf slechts mondjesmaat te weten. Wie zijn zij? Het antwoord van Boncer is typerend voor het hele boek, alsof Wood niet met een pen, maar met een scheermes schreef: 'Het reissletje van de minister, de Skypesnol, de hondslelijke cruisekut, het varkentje aan het spit, de grote rode gleuf, delletje nummer twaalf en die ordinaire gangbangtrut die voor geld op haar rug gaat. Zij staan voor wat er gebeurt als je goddomme je grote sloeriebek niet houdt.'

Stinkende pop

Ontregeld gaat over wat mannen met vrouwen doen, hoe zij tegen hen aankijken en hoe zij bestraffen wanneer die vrouwen uit protest ook maar een piep durven te geven. Het gaat over de fascinatie van de man voor de vrouw en over zijn angst voor haar die hij alleen met geweld weet te onderdrukken.

En het gaat over vlees, het vlees waar die man uiteindelijk bang voor is, dat maandelijks aangroeit binnenin die vrouw, dat donker gewas dat erop wijst dat zij vlees is en vlees zal voortbrengen. Ontregeld beslaat niet toevallig een tijdspanne van drie seizoenen; negen maanden dus.

Woods nachtmerrie van een roman komt in een stroomversnelling wanneer blijkt dat Harding helemaal niet van plan is om af te komen en Boncer, Teddy en Nancy daardoor van bewakers medegevangenen worden. Bovendien raakt de voorraadkamer razendsnel leeg. Twee meisjes werpen zich op als leidsters: Yolanda, die konijnen vangt met een paar roestige vallen en daardoor de symbolische brenger van het leven wordt, en Verla, die paddenstoelen plukt en als enige weet welke voedzaam en welke dodelijk zijn.

Wood is een meester in het neerzetten van onvergetelijke beelden. Haar piëta met kangoeroe is gewoonweg fabuleus, net zoals de beschrijving van de pop die Yolanda en Verla voor Hetty maken nadat zij zich opgeofferd heeft voor de anderen door Boncer haar lichaam aan te bieden. Ze maken de pop van een oud kussen, waar omheen ze konijnenvellen naaien. Op het hoofd plakken ze hun eigen afgeschoren haar en binnenin snijden ze een kleine baarmoeder uit, met daarin een naakt en levend babykonijn dat na verloop van tijd sterft en begint te rotten.

En dan beschrijft Wood het koppel, zittend, als was het een foto van een gedegenereerd koningspaar: het verfomfaaide, uitgemergelde meisje, Boncer breed glimlachend met in zijn hand het harpoengeweer waarmee hij iedereen bedreigt en tussen hen in, als hun kind, het misselijkmakende gedrocht van een stinkende pop.

Ontregeld is snoeihard, zowel in zijn beelden als in zijn kritiek op onze masculiene wereld. Als u dit jaar slechts één boek wilt lezen, dan moet het deze roman zijn.

Verberg tekst

Er zitten kookaburra's, kaketoes en zoveel insecten dat je door het gezoem niet kunt nadenken. Charlotte Wood laat haar hoofdpersonages in de openingsscène de setting verkennen aan de hand van geluiden. Yolanda en Verla zijn vastgebonden, ze hebben geen idee waar ze zich bevinden. Hun geest is versuft door de drugs en ze hebben ruwe kleren aan. Mondjesmaat geeft de Australische schrijfster te kennen wat er aan de hand is. De twee zijn samen met enkele andere meisjes ontvoerd en naar de woestijn gebracht. Boncer en Teddy zijn de slavendrijvers die de vrouwen na een dag arbeid in de hitte, opsluiten, elk in hun eigen hondenhok. De mannen handelen in opdracht van een man van wie de komst telkens weer wordt uitgesteld. De beschaving is ver weg, niemand kan ontsnappen omdat een hek onder stroom het domein omzoomt, ook de bewakers niet. Dan komt het bericht dat de man helemaal niet komt.

Wat de vrouwen verbindt, wordt zelfs op de achterflap vermeld. Het kan geen kwaad om het hier prijs te geven: ze zijn allemaal betrokken geweest bij een seksschandaal. Zo is het liefje van een bisschop een van de ontvoerden, een meisje dat deelnam aan een talentenshow. Verla, parlementair stagiair, had een affaire met een politicus, Yolanda is verkracht door de spelers van een voetbalclub. Boncer en Teddy maken hen voortdurend uit voor sletten.

Dit had op basis van de eerste paar hoofdstukken een heel andere roman kunnen worden, een pak minder interessant. Wood plaatst richtingaanwijzers voor de wegen die ze had kunnen nemen. Zo krijg je te horen dat het eten - vies pakjesvoer - dreigt op te raken en dan vrees je dat de personages zich op elkaar zullen storten. Ook het gedrag van Boncer en Teddy is niet geheel voorspelbaar. De vrouwen worden gehard door het werk, ze krijgen spieren. Met name Yolanda boezemt de mannen angst in.

Koken met Jamie

Het gaat Wood niet om de thrillerelementen, al is de roman spannend en intens. De inzet is veeleer maatschappijkritisch en filosofisch. Wat betekent het om vrouw te zijn? Wat verwachten mannen van vrouwen? Welke gedragingen zijn wenselijk?

De meisjes krijgen stoppelig schaamhaar, ze bloeden. Ze lijken in niets nog op de gepolijste schoonheden die ze ooit waren. Enkelen gruwen van het dier dat in hen ontwaakt, anderen omarmen juist hun nieuwe lichaam. Met name Yolanda wil niets anders meer dan 'de vrijheid van een dier'.

Er zijn recent verschillende romans geschreven over wat het betekent vrouw te zijn. Sommige schrijvers gaan voor de subtiele toets, zoals Ottessa Moshfegh met Eileen, Charlotte Wood hamert er sterk op waarom de mannen de ontvoerde vrouwen zo haten. Een scène met een wanstaltige, zelfgeknutselde pop doet denken aan een sleutelmoment uit De eetbare vrouw van Margaret Atwood. Ook in die roman, waarin een vrouw een taart bakt in de vorm van een vrouwenlichaam, wordt de symboliek zwaar aangezet.

Ontembaar biedt een rauwe, haast slopende leeservaring. De schrijfster duwt je in het lijf en de geest van de meisjes en ze doet dat met verve. Ze schept een hallucinante wereld waarin jonge vrouwen, gehuld in wanstaltige tunieken, liedjes zingen van Rihanna of zich afvragen hoe Jamie Oliver konijn klaarmaakt. Ronduit zinderend zijn de beschrijvingen van Yolanda's strooptochten. Zij is het die zorgt voor het konijnenvlees.

Wat minder symboliek in het tweede deel had het boek nog sterker gemaakt. Toch is dit een belangrijke roman waarvan de kans groot is dat je hem niet meer vergeet. Sommige beelden blijven nagloeien op het netvlies.

Vertaald door Jetty Huisman, Nieuw Amsterdam, 254 blz., 19,99 € (e-boek 11,99 €). Oorspronkelijke titel: 'The natural way of things'.

Verberg tekst

Yolanda en Verla worden samen met andere jonge vrouwen gevangengehouden in een paar verlaten barakken in de woestijn. ‘Ik moet weten waar ik ben’, zegt Verla tegen een van de twee bewakers. ‘O liefje. Je moet weten wát je bent’, krijgt ze als antwoord. Daar komt ze snel achter: alle aanwezige vrouwen zijn ooit als schuldige aangewezen bij een seksschandaal, ongeacht of ze verliefd, verkracht of loslippig waren geweest. Ze staan voor wat er gebeurt als je ‘goddomme je sloeriebek niet houdt’. Niemand komt hen redden en uiteindelijk kunnen ze alleen op elkaar rekenen om uit deze nachtmerrie te ontsnappen.

Ontregeld is een horrorroman, een metafoor voor de diepgewortelde afkeer tegenover vrouwen die seksueel ‘over de schreef’ gaan, maar het is ook een wrange ode aan hun kracht, inventiviteit en vriendschap. De Australische Charlotte Wood won met dit boek terecht heel wat prijzen. Al gaat haar roman over vrouwenhaat en de dubbele seksuele moraal, het wordt nooit pamflettair. De personages zijn daarvoor te verwrongen, te complex, te herkenbaar ook. Ontregeld belooft natuurlijk geen happy end, maar uiteindelijk koester je toch wat magere hoop. Al was het maar omdat deze vrouwen hun vrijheid, zelfs buiten de morele wereld, blijven opeisen.

****

Nieuw Amsterdam (oorspronkelijke titel: The Natural Way of Things), 255 blz., € 19,99.

Verberg tekst

Als twee jonge vrouwen, Verla en Yolanda, wakker worden na te zijn gedrogeerd, blijken ze met acht andere vrouwen in de Australische woestijn gevangen te worden gehouden door twee mannelijke bewakers en een vrouw die zegt verpleegster te zijn. De tien vrouwen worden kaalgeschoren, gekleineerd en geslagen, maar begrijpen niet waarom. Langzaam wordt duidelijk dat ze ieder betrokken waren bij een seksschandaal met een belangrijk man dat de pers haalde, maar waaraan de vrouwen zelf weinig schuld hadden. Zo was Hetty het liefje van de kardinaal en werd Yolanda misbruikt door beroemde voetballers. Als de elektriciteit uitvalt en er steeds minder voedsel is, komt Yolanda in opstand en gaat de situatie langzaam kantelen. Voor deze vijfde roman ontving de Australische auteur (1965) de Stella Prize en de Indie Award for Fiction. Ze vertelt in drie delen indringend het schokkende verhaal van de vrouwen, waarin ze erg goed de langzaam verschuivende machtsverhoudingen neerzet. Een dystopische roman die aan het denken zet over machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen en de manier waarop naar vrouwen gekeken wordt. Verberg tekst